Ίσως να είναι καλύτερα καμιά φορά αυτόν που προσπαθεί να μας θυμώσει ή να μας υποτιμήσει, να πρέπει να τον δούμε με περισσότερη συμπόνια και κατανόηση, παρά με οργή και θυμό. Φαίνεται ότι οι άνθρωποι έχουν μια υποσυνείδητη τάση να προβάλουν τις δικές τους αδυναμίες, λάθη και πάθη πάνω σε άλλους. Αυτό, κατά τον Καρλ Γιουνγκ, πατέρα της Αναλυτικής Ψυχολογίας, λέγεται “Σκιά του εγώ”.
Τι είναι και πως προέκυψε η σκιά
Η σκιά, όπως περιγράφεται από τον Γιουνγκ, είναι το ασυνείδητο μέρος του χαρακτήρα ή της προσωπικότητάς μας που δεν ευθυγραμμίζεται με την ιδανική εκδοχή αυτού που στοχεύουμε. Αυτή είναι η εκδοχή του εαυτού μας που o Γιουνγκ αποκαλεί το ιδεώδες του εγώ.
Αυτή η αντίθεση μεταξύ του ιδεώδους του εγώ και της σκιάς, μας κάνει να απορρίπτουμε και να αντιστεκόμαστε τη σκιά, και μέσω της απόρριψης των πτυχών του εαυτού μας που αντιπαθούμε, τα προβάλλουμε ασυνείδητα στους άλλους. Αυτό μπορεί να φανεί εύκολα στην αντιπάθειά μας για ορισμένα άτομα και συμπεριφορές. Κατά τον Γιουνγκ, συχνά οι ιδιαιτερότητες που αντιπαθούμε στους άλλους είναι μια ένδειξη του τι δεν μας αρέσει στον εαυτό μας.
Με την καλύτερη κατανόηση της ταυτότητας και του εγώ μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα την έννοια της σκιάς. Ο Γιουνγκ εξήγησε ότι η σκιά είναι ένα γνωστικό αθέατο σημείο της ψυχής μας, ένα υπόγειο ρεύμα του ποιοι είμαστε, που αγνοούμε εντελώς. Είναι ένα στοιχείο της δικής μας φύσης που υπάρχει στο ασυνείδητό μας και δημιουργείται από καταπιεσμένες επιθυμίες, ιδέες, ένστικτό, τις αδυναμίες και τις ελλείψεις μας. Είναι το χάσμα μεταξύ του εγώ και της ταυτότητας μας.
Ο Γιουνγκ περιέγραψε τη σκιά ως “αυτό που ο άνθρωπος δεν θέλει να είναι”.
Ένας εύκολος τρόπος για να ελέγξουμε τη φύση της σκιάς μας είναι να κοιτάξουμε τους άλλους και να αναγνωρίσουμε συμπεριφορές που μας αρέσουν λιγότερο. Αυτές είναι συχνά οι συμπεριφορές που δεν μας αρέσουν στον εαυτό μας και παραβλέπουμε ή προσπαθούμε να αποφύγουμε. Αυτό ονομάζεται προβολή και μπορεί να μας οδηγήσει σε διαστρεβλωμένη αντίληψη για τους ανθρώπους γύρω μας.
Μπορεί να μην μας αρέσει αυτό που βλέπουμε, αλλά είναι σημαντικό για την προσωπική μας ανάπτυξη να αρχίσουμε να εξερευνούμε τη σκιά μας.
Τα οφέλη της σκιάς
Πριν αποδεχθούμε τη σκιά μας και την αφομοιώσουμε με αυτό που είμαστε, αξίζει να αφιερώσουμε λίγο χρόνο για να σκεφτούμε πως μπορεί να μας βοηθήσει.
Μέσα στο χάος και την παρόρμηση της, η σκιά μπορεί επίσης να περιέχει μια σειρά από ιδιότητες και δυνατότητες που μπορούν να βοηθήσουν στη ισορροπία του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς μας.
Για παράδειγμα, αν πιστεύουμε ότι το να είμαστε διεκδικητικοί ή επιθετικοί μας κάνει κακό άτομο, μπορεί να σημαίνει ότι έχουμε επιτρέψει σε άλλους να ξεπεράσουν τα όριά μας ενώ εμείς δεν λέμε τίποτα, μη θέλοντας να δημιουργήσουμε προβλήματα. Ωστόσο, η σκιά μας μπορεί να περιέχει μια φύση που είναι διεκδικητική, μια φύση που μπορούμε να αισθανθούμε να μας σπρώχνει με θυμό όταν μας σπρώχνουν άλλοι. Εάν συμβαίνει αυτό, τότε μπορούμε να μάθουμε να αξιοποιούμε αυτό το στοιχείο της σκιάς μας έτσι ώστε όταν βρισκόμαστε σε μια θέση που απαιτεί να θέσουμε όρια ή διαπραγματευτούμε, να έχουμε την ικανότητα να πούμε όχι, όταν χρειάζεται.
Άλλα παραδείγματα θα μπορούσαν να βοηθήσουν στο να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να εκφράσει πώς νιώθουμε ακόμα και αν έχουμε μεγαλώσει πιστεύοντας ότι το να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας είναι αδυναμία.
Η σκιά μας μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τους άλλους. Όταν γνωρίζουμε τη δική μας σκιά και βλέπουμε άτοπες συμπεριφορές σε άλλους, μπορούμε να είμαστε πιο συμπονετικοί και πιο κατανοητικοί για αυτό που νιώθουν.
Όποια κι αν είναι η φύση της σκιάς μας, το να τη γνωρίζουμε θα μας βοηθήσει να την αποδεχτούμε και η αποδοχή της όχι μόνο θα χαλαρώσει την ισχύ της πάνω μας, αλλά θα αρχίσει επίσης να ξεκλειδώνει τις δυνατότητές της.
Η αφομοίωση της σκιάς
Πώς παίρνουμε τη σκιά και τη συνδέουμε με αυτό που είμαστε;
- Πρώτον, χρειαζεται να αποδεχτούμε ότι μέρος αυτού που είμαστε είναι και αυτές οι ανεπιθύμητες παρορμήσεις και επιθυμίες που ονομάζονται σκιά. Είναι μέρος όλων μας και είτε θέλουμε να είναι εκεί είτε όχι, θα επηρεάσει τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε και αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας.
- Δεύτερον, χρειάζεται να μάθουμε τη φύση της. Αυτό απαιτεί αυτοστοχασμό. Όπως το έθεσε ο Γιουνγκ, “η ευσυνείδητη προσοχή στις διαθέσεις, τις φαντασιώσεις και τις παρορμήσεις μας”. Αυτή η προσοχή μπορεί να επιτευχθεί μέσω του διαλογισμού, της παρατήρησης των λειτουργιών του νου στην παρούσα στιγμή και μέσω άλλων πρακτικών όπως τη τήρηση ημερολογίου, όπου καταγράφουμε τις σκέψεις, τις διαθέσεις, τις φαντασιώσεις και τις επιθυμίες μας. Και οι δύο μέθοδοι είναι χρήσιμοι για να μάθουμε πώς λειτουργεί το μυαλό μας, και με την πάροδο του χρόνου, θα μας επιτρέψουν να μάθουμε τις ιδιότητες της σκιάς μας.
- Τρίτον, και τελευταίο, η διαπραγμάτευση. Το μπρος-πίσω που θα έχουμε αναπόφευκτα μεταξύ της αποδοχής της σκιάς και της απόρριψής της. Της ανακάλυψης του τι είναι χρήσιμο για μας και τι όχι. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω του διαλογισμού.
Υπάρχουν επιπρόσθετες τεχνικές που μπορούν να μας βοηθήσουν στο ταξίδι με τη σκιά μας:
- Μαθαίνοντας να έχουμε συνειδητή επίγνωση του τρόπου με τον οποίο ανταποκρινόμαστε σε κάτι ή στους ανθρώπους θα μας δώσει μια εικόνα για το τι μας προκαλεί, τι μας βάζει σε άμυνα και ποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των άλλων τείνουμε να αντιπαθούμε. Αυτά τα μοτίβα στη συμπεριφορά μας, με την πάροδο του χρόνου, μας βοηθούν να κατανοήσουμε τη φύση της σκιάς μας. Έτσι, όταν νιώθουμε την ανάγκη να ενεργήσουμε ενστικτωδώς, να απαντήσουμε σε κάτι ή σε κάποιον, ας προσπαθήσουμε να πιάσουμε τον εαυτό μας στη στιγμή και να πάρουμε μια αίσθηση του τι νιώθουμε και γιατί το νιώθουμε.
- Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις ιδιότητες που μας αρέσουν στον εαυτό μας για να κατανοήσουμε τις ιδιότητες που δεν μας αρέσουν. Αν μας αρέσει να είμαστε ήρεμοι, μπορούμε να αναζητήσουμε παραδείγματα όπου η ηρεμία μας έχει σπάσει και τι προκάλεσε την ανταπόκριση μας αυτή. Αν μας αρέσει να είμαστε ευγενικοί, ας αναζητήσουμε περιπτώσεις στη ζωή μας όπου τείνουμε να είμαστε αγενείς, ψυχροί ή να δείχνουμε αδιαφορία. Να αναζητήσουμε εξαιρέσεις από την καλοσύνη μας και προσπαθήσουμε να καταλάβουμε γιατί να συμβαίνει αυτό.
- Μπορούμε να διαχειριστούμε τον εσωτερικό μας διάλογο. Όλοι μιλάμε στον εαυτό μας, είτε το κάνουμε συνειδητά είτε ασυνείδητα. Η γλώσσα που χρησιμοποιούμε εσωτερικά θα επηρεάσει κατά κάποιο τρόπο το πως αντιδρούμε εξωτερικά. Αν παρακολουθήσουμε τη γλώσσα που χρησιμοποιήσουμε και τι λέμε στον εαυτό μας, τότε θα μπορούσε να μας οδηγήσει σε κάποια διαύγεια σχετικά με τη φύση της σκιάς μας ή τις ιστορίες που λέμε στους εαυτούς μας για να καλύψουμε ή να επιβεβαιώσουμε τις ανάγκες της σκιάς.
Τέλος, υπάρχουν μερικά πράγματα που μπορούν να είναι χρήσιμα όταν εξερευνούμε τη σκιά μας.
- Συμπόνια για τον εαυτό μας. Η ικανότητά μας να κατανοούμε τον εαυτό μας όταν βρίσκουμε κάτι για τον χαρακτήρα μας που δεν μας αρέσει. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι όλοι έχουμε σε κάποιο βαθμό τη σκιά του εαυτού μας που προβάλουμε στον κόσμο. Να σταματήσουμε να κρίνουμε τον εαυτό μας σκληρά.
- Αυτογνωσία. Η ικανότητά μας να κατανοούμε πώς νιώθουμε και τι σκεφτόμαστε τη κάθε στιγμή.
- Ειλικρίνεια. Η ικανότητά μας να αποδεχόμαστε αυτό που βλέπουμε στον εαυτό μας και να το βλέπουμε όπως είναι, αντί να προσπαθούμε να το διαστρεβλώνουμε γιατί μας είναι άβολο.
Χρειάζεται να δημιουργήσουμε μια διάθεση που να βελτιώνει τον εαυτό μας πρώτα και η διάθεση αυτή να πηγάζει μέσα από την αγάπη.
