Ζούμε σε έναν κόσμο που μας αξιολογεί συνεχώς. Από τα χρυσά αστέρια του δημοτικού έως τις αξιολογήσεις απόδοσης της ενήλικης μας ζωής. Διδασκόμαστε ότι η αξία μας είναι μια μεταβλητή που πρέπει να υπολογιστεί, μια βαθμολογία που πρέπει να καταγραφεί με βάση τις ενέργειες και τις συμπεριφορές μας. Και αυτή είναι η μεγάλη σύγχυση: η πεποίθηση ότι η θεμελιώδης αξία μας εξαρτάται από τη συμπεριφορά μας. Είναι ένα τεράστιο ψέμα, που μεταμφιέζεται ως κίνητρο, και είναι η πηγή μεγάλου μέρους του άγχους, της ντροπής και της υπαρξιακής μας κόπωσης.
Αυτή η εξίσωση της αξίας ανάλογα με τη συμπεριφορά και τη δράση μας, μαθαίνεται από πολύ νωρίς. Εσωτερικεύουμε την υπό όρους αποδοχή των φροντιστών, τα αξιοκρατικά συστήματα του σχολείου και την κοινωνική επιβράβευση της επιτυχίας και της παραγωγικότητας. Το μήνυμα είναι σαφές: «είσαι τα αποτελέσματα σου». Μια καλή πράξη είναι μια κατάθεση στον λογαριασμό της αυτοεκτίμησης και της αξίας, μια αποτυχία είναι μια καταστροφική ανάληψη. Αυτό μας βάζει να ακροβατούμε σ’ ένα τεντωμένο σχοινί. Τις ημέρες που είμαστε παραγωγικοί, ευγενικοί και επιτυχημένοι, νιώθουμε άξιοι και ολοκληρωμένοι. Τις ημέρες που είμαστε τεμπέληδες, ευερέθιστοι ή ατελείς, βυθιζόμαστε στην πεποίθηση ότι, είμαστε ανεπαρκείς.
Οι συνέπειες αυτής της πεποίθησης είναι να ζούμε σ’ ένα κλουβί που περιορίζει το ανθρώπινο μας πνεύμα. Δημιουργεί τελειομανία, όπου κάθε εργασία είναι μια δοκιμασία υψηλού κινδύνου, που ισοδυναμεί με το δικαίωμα ύπαρξης. Δημιουργεί ένα εύθραυστο εαυτό, όμηρο των προσδοκιών της κάθε περίστασης, με την αυτοεκτίμησή να αυξάνεται και να μειώνεται ανάλογα με τις διακυμάνσεις της εξωτερικής επιβεβαίωσης και αποδοχής. Το πιο οδυνηρό είναι ότι μετατρέπει την υγιή ενοχή, το συναίσθημα ότι «έκανα κάτι λάθος», σε τοξική ντροπή, την πεποίθηση ότι «δεν αξίζω». Το ένα οδηγεί στη διόρθωση, το άλλο επιβάλει την αυτοτιμωρία.
Η απελευθερωτική αλήθεια είναι ότι πρόκειται για ένα τεράστιο λάθος. Η αξία και η συμπεριφορά ανήκουν σε διαφορετικές καταστάσεις ύπαρξης. Η συμπεριφορά είναι αυτό που κάνουμε. Μπορεί να είναι σοφό ή ανόητο, επιδέξιο ή αδέξιο, ευγενικό ή σκληρό. Η αξία είναι αυτό που είμαστε. Είναι εγγενής, αδιαπραγμάτευτη και μας απονέμεται απλά και μόνο λόγω της ύπαρξής μας. Είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο εκδηλώνονται οι πράξεις μας, και όχι το αντίστροφο. Όπως ένα διαμάντι, καλυμμένο με λάσπη, δεν γίνεται άχρηστη πέτρα. Η αξία του είναι δεδομένη. Έτσι ακριβώς είναι και με τον άνθρωπο.
Υιοθετώντας αυτό το γεγονός σημαίνει ότι ξεκινούμε ένα ταξίδι προς την αποκάλυψη της ελευθερίας. Σημαίνει να μάθουμε να διαχωρίζουμε την πράξη από τον άνθρωπο, προσφέροντας στον εαυτό μας την ίδια ευγένεια που θα προσφέραμε σε έναν φίλο που αντιμετωπίζει δυσκολίες. Τότε, η εστίασή μας μπορεί να μετατοπιστεί από το να αποδείξουμε την αξία μας στο να ζούμε σύμφωνα με τις αξίες που έχουμε επιλέξει. Μπορούμε να ενεργούμε όχι από θέση φόβου, αλλά από θέση αξιοπρέπειας και αγάπης.
Απαλλάσσοντας τον εαυτό μας από αυτή τη σύγχυση ανακαλύπτουμε ένα ακλόνητο χώρο μέσα μας. Καταλαβαίνουμε ότι η αξία μας δεν είναι βραβείο που πρέπει να κερδίσουμε, αλλά το ίδιο το έδαφος πάνω στο οποίο στεκόμαστε. Η συμπεριφορά μας έχει σημασία, γιατί διαμορφώνει τη ζωή μας και τον κόσμο μας, αλλά υπηρετεί τις αξίες μας, χωρίς να είναι ο κριτής της ψυχής μας. Όταν σταματήσουμε να ικετεύουμε για αποδοχή, μπορούμε επιτέλους να αρχίσουμε να ζούμε.
